Θέμα

«Θείος Βάνιας»: Οι τρεις Ρώσοι της οδού Αμερικής

Από Ιλειάνα Δημάδη - 04/12/2014

   

Μια μεγάλη τσεχοφική πρεμιέρα θέλει βετεράνους και νεότερους ηθοποιούς να συναντιούνται με αφορμή τον «Θείο Βάνια» στο Θέατρο «Δημήτρης Χορν». Ο Γιάννης Φέρτης επωμίζεται τον ομώνυμο ρόλο, οι Γιάννης Βόγλης, Στέλιος ­Μάινας, Μαρίνα Ψάλτη και Αλεξία Καλτσίκη συμπρωταγωνιστούν, η παραγωγή ­είναι της εταιρείας Λυκόφως και η σκηνοθεσία της αλλοτινής μαθήτριας και κατοπινής συνεργάτιδας του Στάθη Λιβαθινού, της Λίλυς Μελεμέ. Ο «Θείος Βάνιας» ξεκινά τις παραστάσεις του με avant premiere αποκλειστικά για τους αναγνώστες του «α» στις 10/12.

Πενήντα τρία χρόνια στο θέατρο κλείνει φέτος ο Γιάν­νης Βόγλης και ύστερα από ένα διά­στημα που απείχε από τη σκηνή επιστρέφει για να ερμηνεύσει τον κακότροπο, ματαιόδοξο κι εγωκεντρικό συνταξιούχο καθηγητή Σερεμπριάκοφ. Ο Γιάννης Φέρτης, με τη σειρά του, «γιορτάζει» σαράντα ένα χρόνια πρωταγωνιστικών ρόλων και μετά τον Δαρείο στους καλοκαιρινούς «Πέρσες» και την προηγούμενη μεγάλη επιτυχία του στο «Ο δρόμος περνά από μέσα», επωμίζεται τώρα τον κεντρικό ρόλο του Βάνια. Μαζί τους ο Στέλιος Μάινας αναλαμβάνει, μετά το περσινό ρεσιτάλ του στην «Τίρζα», τον τρίτο μεγάλο αντρικό ρόλο του «Θείου Βάνια», τον ιδεαλιστή γιατρό Αστρόφ, το alter ego του συγγραφέα.

Γραμμένος το 1897, περίπου την ίδια εποχή με τον «Γλάρο», ο «Θείος Βάνιας» είναι πιθανότατα το πιο μηδενιστικό και ταυτόχρονα το πιο αισιόδοξο έργο του Άντον Τσέχοφ, μια ιλαροτραγωδία που συμπυκνώνει το υπαρξιακό αδιέξοδο μέσα στους τέσσερις τοίχους ενός υποστατικού. Φαινομενικά δεν συμβαίνει τίποτε αξιοσημείωτο. Κανένας δεν αυτοκτονεί (όπως στον «Γλάρο» ), κανένα κτήμα δεν χάνεται (όπως στον «Βυσσινόκηπο» ) και κανένα όραμα δεν ματαιώνεται (όπως στις «Τρεις Αδερφές» ).
Η εσωτερική ζωή των προσώπων όμως είναι το μέγα αξιοσημείωτο. «Σκηνές από την αγροτική ζωή σε τέσσερις πράξεις» είναι ο υπότιτλος του έργου και, πράγματι, παρακολουθούμε τι συμβαίνει όταν ο καθηγητής Σερεμπριάκοφ, συνοδευόμενος από τη δεύτερη και πολύ νεότερη σύζυγό του, την ωραία Ελένα (Μαρίνα Ψάλτη ), επισκέπτεται τη Σόνια, την κόρη του από την πρώτη –και νεκρή εδώ και χρόνια– σύζυγό του, και τον πρώην κουνιάδο του Βάνια. Βουτηγμένοι στους λογαριασμούς και στην πλήξη της επαρχίας, οι δύο τελευταίοι έχουν θυσιάσει τη ζωή τους στο να συντηρούν το κτήμα της νεκρής μητέρας της Σόνια και να στέλνουν σεβαστά ποσά στον ξιπασμένο και αγνώμονα καθηγητή για να απολαμβάνει την κοσμική ζωή στην Αγία Πετρούπολη και να συντηρεί το ακαδημαϊκό του γόητρο. Η Ελένα θα αναστατώσει με τη γοητεία της τόσο τον Βάνια όσο και τον γιατρό της περιοχής, τον Αστρόφ, και το έργο θα κλείσει με τη Σόνια να υπενθυμίζει στον θείο της πως αργά ή γρήγορα θα… αναπαυτούν.

Η αμφιλεγόμενη παρηγοριά­ της Σόνια, όπως και ολόκληρος ο «Θείος Βάνιας», προκαλεί στους θεατές εδώ και 117 χρόνια τόσο ανάμεικτες αντιδράσεις όσο εκείνες του Μαξίμ Γκόργκι και του Λέοντα Τολστόι. Ο μεν πρώτος έσπευσε να γράψει στον Τσέχοφ: «Τις προάλλες είδα τον “Θείο Βάνια” κι έκλαιγα σαν γυναικούλα, αν και δεν είμαι καθόλου νευρικός άνθρωπος, γύρισα σπίτι εμβρόντητος, τσαλακωμένος από το έργο σας… Αδύνατο να περιγράψει κάποιος με σαφήνεια τι ξυπνάει στα μύχια της ψυχής. Βλέποντας όμως τους ήρωές σας, είχα την αίσθηση ότι με έκοβε ολάκερο ένα μαλακό πριόνι: τα δόντια του μπήγονταν κατευθείαν στην καρδιά κι εκείνη από τον πόνο σφιγγόταν, βογκούσε, ξεσκιζόταν. Ο “Θείος Βάνιας” σας είναι εξαίσιος, μια θεατρική μορφή ολότελα καινούργια, ένα σφυρί που το χτυπάτε στο αδειανό κεφάλι του κοινού και τα χτυπήματα πάνε ίσια στην καρδιά…» Αντίθετα, ο Τολστόι σημείωσε στο ημερολόγιό του τον εξής αφορισμό: «Πήγα να δω τον “Θείο Βάνια” και αγανάκτησα».

Ο «Θείος Βάνιας» πρωτοπαρουσιάστηκε το 1899 στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, σε σκηνοθεσία του Κονσταντίν Στανισλάφσκι, ο οποίος ερμήνευσε και τον γιατρό Αστρόφ, ενώ η σύζυγός του Λιλίνα τη Σόνια και η κατοπινή σύζυγος του ίδιου του Τσέχοφ, η Όλγα Κνίπερ, την Ελένα. Στην Ελλάδα πρωτοπαίχτηκε το 1931 από τον θίασο του Αιμίλιου Βεάκη, για να ακολουθήσουν αναρίθμητα ανεβάσματα. ανάμεσά τους εκείνα διά χειρός Κάρολου Κουν και (πιο πρόσφατα ) Λευτέρη Βογιατζή. Φέτος η πειραματική ομάδα­ Blitz αντιμετωπίζει τον «Θείο Βάνια» ως πρώτη ύλη για την παράστασή της «Vanya. Δέκα χρόνια μετά» στο Θέατρο Τέχνης. Όπως και τα περισσότερα έργα του Τσέχοφ, ο «Θείος Βάνιας» έχει περάσει στη μεγάλη οθόνη μέσω δύο σπουδαίων κινηματογραφικών μεταφορών: το 1971 από τον Αντρέι Μιχάλκοφ-Κοντσαλόφσκι με πρωταγωνιστή τον θρυλικό ηθοποιό Ινοκέντι Σμοκτουνόφσκι και το 1994, υπό τον τίτλο «Vanya on 42nd street», από τον Λουί Μαλ, σε διασκευή του Ντέιβιντ Μάμετ, με τον Γουάλας Σον και την Τζούλιαν Μουρ να δίνουν ρεσιτάλ ερμηνεύοντας τον Βάνια και την Ελένα.
«Τα έργα του Τσέχοφ απαιτούν πολύ καλούς ηθοποιούς, ικανούς να ερμηνεύσουν εκείνες τις λεπτές αποχρώσεις αισθημάτων και ζωής που φέρουν οι ήρωες», επισημαίνει η Λίλυ Μελεμέ και συμπληρώνει: «Είναι πολύ ευτυχής συγκυρία που με εμπιστεύτηκαν ως σκηνοθέτιδα σε ένα υλικό τόσο δύσκολο όσο ο “Θείος Βάνιας”, ένα έργο που είναι από μόνο του ένας ολόκληρος κόσμος. Έμαθα πολλά από τους συγκεκριμένους ηθοποιούς – υπήρξε μεταξύ μας μια δημιουργική αλληλεπίδραση. Η θεατρική τους εμπειρία είναι καταγεγραμμένη στο σώμα, στη φωνή, στο ήθος, στην ίδια την ψυχή τους». Παίζουν επίσης οι Μελίνα Βαμβακά, Χάρης Χαραλάμπους κι Έρση Μαλικένζου. Η μετάφραση είναι της Χρύσας Προκοπάκη, τα σκηνικά της Αριάδ­νης Βοζάνη, τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου και οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα.

Πληροφορίες για την avant premiere στο έντυπο «α» που κυκλοφορεί στις 4/12.